گودبرداری غیرایمن؛ چرا ساختمانهای مجاور فرو میریزند؟
- چرا هر ساله شاهد فروریختن ساختمانهای مجاور هنگام گودبرداری هستیم؟
- خطرات گودبرداری غیرایمن چیست و چه هزینههایی میتواند برای مالک و همسایه به دنبال داشته باشد؟
- کدام مقررات ملی ساختمان ایران و راهکارهای عملی میتواند مانع این فجایع شود؟
- چطور میتوانید با رعایت چند اصل ساده، پروژه گودبرداری خود را ایمن و بدون دردسر اجرا کنید؟
در این مقاله به تمام سوالات بالا درباره «گودبرداری غیرایمن؛ چرا ساختمانهای مجاور فرو میریزند؟» پاسخ میدهیم و با بیانی ملموس، راههای پیشگیری از فجایع احتمالی را با استناد به مقررات ملی ساختمان ایران ارائه خواهیم کرد.
خطر پنهان زیر خاک؛ رایجترین خطرات گودبرداری در ساختمان
گودبرداری برای احداث ساختمانهای جدید یا ایجاد پارکینگ و زیرزمین، یکی از حساسترین مراحل پروژههای ایرانی است. ترکهای ریز که ناگهان روی دیوار خانه همسایه ظاهر میشود، نشست بخشی از کوچه در مجاورت کارگاه، یا حتی صدای خردشدن لایه زمین، تنها بخشی از علائم خطرات گودبرداری هستند که نباید نادیده گرفت. فوت چند ثانیه میتواند منجر به فروریزش کامل یک ملک قدیمی شود. در شهر تهران و بسیاری از شهرهای ایران، تراکمسازی باعث شده گودبرداری در دل بافتهای متراکم و باریک انجام گیرد. این محیطها به معنای همجواری مستقیم با خانههای دیگر است؛ خانههایی اغلب فرسوده با دیوارهای بنایی و پیهای سطحی. کوچکترین اشتباه در کنترل فشار خاک یا آب زیرزمینی میتواند به سقوط و نابودی کامل آنها بینجامد و علاوه بر تهدید جانی، خسارتهای میلیاردی تحمیل نماید. تمرکز بر خطرات گودبرداری، مهمترین پیام برای سازندگان، ناظران و حتی ساکنان اطراف پروژههاست. بیتوجهی به این موضوع و اجرای غیر اصولی گودبرداری، نه تنها طبق مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان (ژئوتکنیک و مهندسی پی) تخلف محسوب میشود بلکه میتواند مالک را با جریمه ماده ۱۰۰ مواجه کند و حتی پروانه ساخت را باطل نماید. پس فقط مسئله ایمنی کارگران نیست؛ تمام شهر در معرض خطر است.
درخطر بودن ساختمانهای مجاور؛ چرا گودبرداری غیراصولی منجر به فاجعه میشود؟
ساختمانهای ایرانی به خصوص در محلههای قدیمی و با بافت فرسوده معمولا فاقد دیوار حائل استاندارد هستند. اکثر این بناها با مصالح بنایی و پیهای کمعمق ساخته شدهاند؛ یعنی سازه در برابر بارهای جانبی ناشی از گودبرداری، تاب مقاومت ندارد. وقتی خاک زیر پی یا کنار سازه خالی میشود، تعادل کل نما و استراکچر دچار اختلال خواهد شد. در گودبرداری غیرایمن، سست شدن خاک و عدم حمایت کافی از جدارهها، منجربه اتفاقات زیر میشود:
– ترک طولی و عرضی در دیوارهای مجاور
– نشست تدریجی یا دفعتی پی ساختمان همسایه
– گیر کردن درب و پنجرهها و تراز نبودن کف
– ریزش ناگهانی خاک و خسارت سنگین جانی و مالی
بر اساس راهنمای طراحی دیوارهای حائل (ضابطه شماره ۳۰۸)، نصب دیوار حائل، مهار کششی و زهکشی مناسب ضروری است تا این فشارها کنترل گردد و از فروافتادن دیوارها یا حرکت افقی خاک پیشگیری شود.
مصادیق واقعی از خطرات گودبرداری در ایران
– گودبرداری غیراصولی یک زمین ۸ متری در مرکز تهران، باعث ترک خوردن منزل مجاور و در نهایت ریزش آشپزخانه شد. – در اصفهان، به دلیل فقدان سپرکوبی و مدیریت آبهای زیرزمینی، فروریزش کوچه و ایجاد حفرهای ده متری تمام زیرساختهای منطقه را مختل کرد. این قبیل رویدادها عموما به دلیل نادیده گرفتن مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان (ژئوتکنیک و مهندسی پی) و نبود نظارت دقیق از سوی کارفرما و شهرداری رخ میدهند.
راهکارهای پیشگیری از خطرات گودبرداری؛ چگونه یک پروژه ایمن اجرایی کنیم؟
رعایت کامل مقررات ملی ساختمان، مهمترین گام برای کاهش خطرات گودبرداری است. طبق مبحث هفتم (ژئوتکنیک و مهندسی پی) و مبحث دوازدهم (ایمنی، بهداشت کار و محیط زیست)، باید اقدامات زیر را به ترتیب انجام دهید:
– مطالعات ژئوتکنیک: پیش از شروع کار، یک مهندس متخصص اقدام به نمونهبرداری و آزمایش خاک میکند. این دادهها مبنای انتخاب نوع دیوار حائل یا مهاربندی خواهد بود.
– طراحی و اجرای دیوار حائل یا سپرکوبی: با توجه به عمق گود و مجاورت سازهها، دیوار حائل شمعی، وزنی یا گابیون میتواند ایمنی را تضمین کند. مطابق ضابطه ۳۰۸، محاسبات باید توسط مهندس سازه تایید گردد.
– زهکشی مناسب: جمعآوری آبهای سطحی و زیرزمینی، مانع سست شدن خاک پشت دیوار حائل خواهد شد.
– پایش مستمر: در پروژههای حساس، استفاده از ابزار دقیقی مانند اینکلینومتر یا ترکسنج برای کنترل حرکات خاک و دیوارها ضروری است.
– ایمنسازی معابر و مشاعات: نصب فنس، تابلوهای هشدار و اجرای رمپهای موقت برای دسترسی کارگران، بخشی از ایمنی محیط کار است.
مطابقت اجرا با مقررات و قوانین ایران
مطابق مبحث دوم مقررات ملی ساختمان (نظامات اداری)، شهرداری موظف است پس از ارائه نقشه تایید شده و گزارش ژئوتکنیک، مجوز گودبرداری را تنها به پیمانکار دارای صلاحیت اعطا کند. همچنین، حضور ناظر ایمنی هنگام اجرای گودبرداری بر اساس مبحث دوازدهم الزامی است تا احتمال بروز حادثه به حداقل برسد. نباید فراموش کرد که کوچکترین کوتاهی، طبق ماده ۱۰۰ قانون شهرداری ایران، هزینه و خسارت تخریب سازه مجاور را مستقیما متوجه مالک پروژه میکند و میتواند حتی منجر به پیگرد قضایی گردد.
خطرات گودبرداری؛ مسئولیت اجتماعی و وظایف مالکین و سازندگان
تجربههای متعدد نشان داده رعایت اصول فنی نه تنها برای رفع مسئولیت قانونی بلکه ضامن آرامش روانی مالک، همسایگان و حتی کارگران است. خطرات گودبرداری فقط محدود به ریزش ساختمان همسایه نیست؛ ممکن است باعث قطع آب، گاز یا برق ساکنان منطقه نیز شود و خسارت زنجیروار بیافریند. در این میان نقش مالک یا پیمانکار پروژه در انتخاب مجری باتجربه، ناظر مقیم متخصص و رعایت مشارکتی مقررات حیاتی است. صرفهجویی در هزینههای اولیه پروژه با حذف دیوار حائل یا مطالعات خاک، باید هشداری جدی باشد تا مبادا هزینههای ریزش جبرانناپذیر به همراه آورد.
– قبل از هر اقدامی، با مهندس ناظر و شهرداری محل پروژه مشورت کنید.
– گزارش ژئوتکنیک و نقشه اجرایی مهاربندی را تهیه و تاییدیه رسمی بگیرید.
– مطمئن شوید مجری و ناظر، دارای پروانه معتبر نظام مهندسی هستند.
– ارتباط دائمی با همسایگان و شفافیت، احتمال شکایت و توقف پروژه را کاهش میدهد.
در واقع رعایت مقررات نه تنها مانع خطرات گودبرداری میشود، بلکه اعتبار و ارزش ملک شما را به شکل قابل توجهی افزایش میدهد. خلاصه کلام؛ خطرات گودبرداری را دست کم نگیرید. اجرای اصولی هر پروژه گامی مهم در ساختن شهری امنتر و با کیفیتتر است. همین امروز مقررات منطقه خود را مرور کرده و با یک متخصص زبده مشورت کنید تا پروژه شما بدون ریسک، با خیال راحت و بدون ضرر اجرا شود.
سوالات متداول در خصوص گودبرداری غیرایمن؛ چرا ساختمانهای مجاور فرو میریزند؟
- مهمترین خطرات گودبرداری غیرایمن برای ساختمانهای مجاور چیست؟
نشست یا ترک خوردن دیوارها، ریزش ناگهانی سازههای نزدیک و حتی تخریب کامل خانههای مجاور از خطرات اصلی گودبرداری غیراصولی است. - اجرای دیوار حائل در ایران بر عهده کیست و در کدام مقررات آمده است؟
مسئولیت اجرای دیوار حائل بر عهده مالک و مجری پروژه است و این موضوع به طور کامل در راهنمای طراحی دیوارهای حائل (ضابطه ۳۰۸) و مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان آمده است. - آیا بدون مطالعات خاک و ژئوتکنیک میتوان گودبرداری کرد؟
خیر، بر اساس مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان تهیه گزارش ژئوتکنیک قبل از هر گونه گودبرداری الزامی بوده و نادیده گرفتن آن تخلف محسوب میشود. - در صورت بروز خسارت به ساختمان همسایه، مسئولیت با کیست؟
طبق ماده ۱۰۰ قانون شهرداری، مسئولیت هرگونه خسارت یا تخریب با مالک و مجری پروژه خواهد بود و امکان جریمه سنگین یا توقیف پروژه وجود دارد. - برای کاهش خطرات گودبرداری چه اقدامات عملی باید انجام داد؟
تهیه نقشه اجرایی، انجام مطالعات خاک، نظارت مستمر، اجرای دیوار حائل استاندارد و رعایت کامل مقررات ایمنی، کلید اصلی پیشگیری از فاجعه است.
