معماری ویلای باغشهر اثر Experience Studio | بتن اکسپوز، کف چوبی و مکعب های شفاف

ویلای «باغشهر» در شهرکرد | چیدمان حجم‌ های بتن اکسپوز روی شیب کوهستان

مقدمه

در حاشیه شهرکرد و در ناحیه‌ای ویلایی که بین دامنه کوه و دشت باز قرار گرفته، خانه‌ای شکل گرفته که به‌جای تکرار الگوی متداول ویلاهای بلند و شلوغ، از دل یک دیاگرام انتقادی متولد شده است. این محله مملو از ویلاهای مرتفع با مصالح متنوع و نماهای ناهمگون است؛ فضایی که تصویر ناپیوسته‌ای از شهرسازی و معماری معاصر ارائه می‌کند. ویلا باغ‌شهر در چنین زمینه‌ای تلاش می‌کند نظم فضایی و خوانایی تازه‌ای پیشنهاد دهد.

در این پروژه، معماران به‌جای شروع از سایت و حجم کلی، از یک دیاگرام فضایی آغاز کرده‌اند؛ دیاگرامی متشکل از «جعبه‌ ها» یا واحدهای مستقل که هرکدام بر اساس نیاز کارفرما تعریف شده‌اند. این واحدها ابتدا کاملاً آزاد و بدون محدودیت فرم و ابعاد تصور شده‌اند و تنها برنامه فضایی، اندازه آن‌ها را مشخص کرده است. مسئله اصلی طراحی، نحوه سازمان‌دهی این جعبه‌ها روی زمین شیب‌دار و ایجاد ارتباط بین آن‌ها بوده است.

نما و سازه بر مبنای دیوارها و سقف‌های بتن اکسپوز شکل گرفته؛ زبانی که هم به‌لحاظ سازه‌ای با دیاگرام پروژه هماهنگ است و هم از نظر بصری، یکدستی و صراحت را در میان تنوع معماری اطراف تقویت می‌کند. در کنار این اسکلت سخت، حضور فضاهای میانی، شفافیت شیشه‌ها، دیدهای چند جهته و کف چوبی در داخل، تعادلی بین سختی بتن و گرمای سکونت ایجاد کرده است.

خلاصه اطلاعات پروژه

• موقعیت: شهرکرد، ایران
• کاربری: ویلای مسکونی
• معمار: دفتر Experience Studio
• ابعاد زمین: ۲۵ در ۶۰ متر، با شیب تقریبی ۷ درصد
• زیربنای پروژه: ۴۶۰ مترمربع
• سال اتمام: ۲۰۲۲

ویژگی‌های کلیدی معماری

• دیاگرام جعبه‌ها به‌عنوان نقطه شروع طراحی
  طرح نه از حجم کلی، بلکه از مجموعه‌ای از جعبه‌های مستقل آغاز شده است؛ فضاهایی که ابتدا آزاد و بدون محدودیت شکل گرفته‌اند و تنها برنامه فضایی، اندازه آن‌ها را تعیین کرده است. مسئله محوری، چگونگی قرارگیری این جعبه‌ها در سایت و نوع ارتباط بین آن‌ها بوده است.
• نقد الگوی پلان دومینویی در ویلاهای اطراف
  طرح به‌نوعی نقدی بر سازمان‌دهی مرسوم پلان در این ناحیه است؛ الگوی دومینویی و تکراری که شهر و معماری منطقه را تحت‌تأثیر قرار داده. در ویلا باغ‌شهر، این الگو کنار گذاشته شده و به‌جای آن، چینش آزاد حجم‌ها، فضاهای میانی غیرمنتظره و دیدهای متنوع شکل گرفته است.
• ایجاد فضاهای میانی و «فضای باقیمانده» بین جعبه‌ها
  فاصله‌ها و فضاهای میان حجم‌ها نه به‌عنوان فضای از دست رفته، بلکه به‌عنوان «فضای بینابینی» تعریف شده‌اند؛ فضاهایی که گاهی بیرون هستند و با اضافه شدن لایه‌های شفاف در ابتدا و انتهای آن‌ها، به فضای داخلی تبدیل می‌شوند. این فضاهای میانی، تجربه حرکت و مکث را غنی‌تر می‌کنند.
• پاسخ‌گویی به شیب زمین با تغییر ارتفاع حجم‌ها
  اختلاف تراز طبیعی سایت با شیب حدود ۷ درصد، به‌جای اصلاح کامل، به‌عنوان یک پتانسیل فضاساز استفاده شده است. ارتفاع جعبه‌ها بر اساس شیب تغییر می‌کند و در نتیجه، هر واحد هم استقلال خود را حفظ کرده و هم در نما و پلان، پیوستگی فضایی ایجاد شده است.
• جهت‌گیری هدفمند شفافیت و صلبیت
  جبهه‌های رو به کوه و شهر در سمت شمال و جنوب، با سطوح شفاف و بازشوهای بزرگ طراحی شده‌اند تا دیدهای طولانی و قاب‌های منظر ایجاد شود. در مقابل، جداره‌های شرقی و غربی عمدتاً صلب نگه داشته شده‌اند تا نور نامطلوب کنترل شود و ایده اصلی دیاگرام اولیه حفظ بماند.
• سازه و معماری بر پایه بتن اکسپوز
  سیستم سازه‌ای شامل دیوارهای بتنی و سقف‌های دال بتنی است؛ سیستمی که هم الزامات سازه‌ای را تأمین کرده و هم بهترین پاسخ برای دیاگرام معماری بوده است. بتن اکسپوز در سقف و دیوار نه‌تنها سازه را عیان می‌کند، بلکه بستر اصلی برای نورپردازی، عبور تأسیسات و جانمایی مبلمان ثابت را نیز فراهم کرده است.
• ترکیب بتن سخت با کف چوبی و مبلمان مستقل
  در کنار جداره‌های بتنی، کف پارکت چوبی به فضا گرما و حس سکونت داده است. مبلمان و عناصر ثابت مانند کتابخانه، شومینه و کابینت‌ها به‌صورت «ابژه» روی زمینه بتنی قرار گرفته‌اند؛ رویکردی که نظم و خوانایی داخل را تقویت می‌کند.

معرفی پلتفرم ۲۳گانه

مجله معماری ۲۳گانه با تمرکز بر پروژه‌های شاخص در ایران و جهان، تلاش می‌کند فراتر از نمایش چند تصویر، منطق پشت فرم و فضا را برای مخاطب حرفه‌ای بازخوانی کند. در این پلتفرم، پروژه‌هایی مانند ویلا باغ‌شهر در شهرکرد، نه فقط به‌عنوان یک ویلای لوکس، بلکه به‌عنوان نمونه‌ای از برخورد روش‌ مند با دیاگرام، سایت و سازه تحلیل می‌شوند.

بعلاوه موتور جستجوی 23Gane با بهره گیری از هوش مصنوعی دسترسی به محتوای مقررات ملی ساختمان را برای متخصصین این حوزه آسان کرده است.

توضیحات ساختار معماری و سازمان‌ دهی فضاها

فرایند طراحی در ویلا باغ‌شهر با ترسیم دیاگرامی از جعبه‌های مستقل آغاز شده؛ هر جعبه نماینده بخشی از برنامه است: نشیمن، اتاق‌خواب‌ها، فضاهای خدماتی، فضاهای نیمه‌عمومی و… . در ابتدای کار، هیچ محدودیتی برای فرم و ابعاد این واحدها در نظر گرفته نشده و تنها نیاز کارفرما، ابعاد آن‌ها را تعیین کرده است. پرسش اصلی این بوده که این واحدهای آزاد چگونه روی زمین شیب‌دار قرار بگیرند و با هم در ارتباط باشند.

یکی از راه‌حل‌ها، قرار دادن جعبه‌ها به‌صورت جداگانه روی سایت و تعریف مسیرها و فضاهای ارتباطی بین آن‌ها بوده است. این رویکرد باعث شد در حین اتصال حجم‌ها، فضاهایی پیش‌بینی‌نشده در بیرون و داخل شکل بگیرد؛ فضاهایی که در متن پروژه به‌عنوان «رخدادهای فضایی» توصیف می‌شوند. این رخدادها در مسیر حرکت کاربر، لحظه‌های مکث، شکست دید و تغییر مقیاس ایجاد می‌کنند.

در ادامه فرآیند طراحی، گزینه‌های متعددی برای چیدمان جعبه‌ها بررسی شده و بر اساس تلفیق ایده‌های معمار و خواسته‌های کارفرما، ترکیب نهایی شکل گرفته است. استخر به‌صورت یک حجم مستقل به این مجموعه افزوده شده و در میان حجم‌های بتنی، نقش فضای باز مرکزی و عنصر منظر را بر عهده دارد. گره‌خوردگی این جعبه‌ها با یکدیگر، فضاهایی هم‌سطح و نیم‌طبقه ایجاد کرده که در هر نقطه، تجربه‌ای متفاوت از چشم‌انداز و نور را فراهم می‌آورند.

جهت‌گیری حجم‌ها نسبت به شمال و جنوب، امکان دید به کوهستان و شهر را می‌دهد. سطوح شفاف در این جبهه‌ها، قاب‌های وسیع شیشه‌ای هستند که فضای داخل را به تراس‌ها و حیاط‌ها پیوند می‌دهند. جداره‌های شرقی و غربی، برعکس، عمدتاً صلب باقی مانده‌اند تا نور شدید و نامطلوب کنترل شود و تمرکز دید بر محورهای اصلی منظر حفظ گردد.

سیستم سازه‌ای پروژه بر پایه دیوارها و سقف‌های بتنی است. طرح سازه ابتدا توسط معمار تدوین و سپس در فرایندی تکرارشونده با مهندس سازه بهینه شده است. نتیجه، سیستمی است که بدون اضافه‌کاری و مصالح اضافی، ایده معماری را تقویت می‌کند و از نظر اجرایی نیز پاسخ‌گو است. بتن اکسپوز در سقف‌ها به بستری برای نورپردازی و عبور تاسیسات تبدیل شده؛ به‌گونه‌ای که المان‌های نور و تجهیزات، مانند ابژه‌هایی صنعتی روی سقف خوانده می‌شوند.

در فضای داخلی، مبلمان ثابت مانند کابینت‌ها، میز تلویزیون، شومینه و کتابخانه‌ها به‌صورت قطعات مستقل روی دیوارهای بتنی جانمایی شده‌اند. این رویکرد، دیوار را به پس‌زمینه‌ای خنثی و قدرتمند تبدیل کرده و به عناصر داخلی اجازه داده حضوری مجسمه‌وار داشته باشند. کف چوبی در کنار بتن، تضادی کنترل‌شده میان سختی و گرما ایجاد می‌کند و کیفیت سکونت را ارتقا می‌دهد.

یکی از مفاهیم مهم در پروژه، «فضای باقیمانده» یا فضای بینابینی بین جعبه‌ها است؛ فضایی که در ابتدا بیرونی بوده، اما با افزودن لایه‌های شفاف در ابتدا و انتها، به فضای داخلی تبدیل شده است. این تغییر کاربری، نه در فاز طراحی، بلکه در حین اجرا رخ داده و نشان می‌دهد که پروژه تا آخرین لحظات ساخت نیز در حال تکامل بوده است.

بیوگرافی کوتاه دفتر Experience Studio

دفتر Experience Studio یک استودیوی معماری مستقر در اصفهان است که تمرکز اصلی آن بر پروژه‌های مسکونی و به‌ ویژه ویلاهای معاصر است. این دفتر در کارهای خود بر ترکیب دیاگرام دقیق، ساختار سازه‌ای شفاف و تجربه فضایی چندلایه تأکید دارد و تلاش می‌کند بین ایده‌های مفهومی و واقعیت ساخت، تعادل برقرار کند.

در کنار ویلا باغشهر در شهرکرد، پروژه‌هایی مانند «خانه بی‌سر و ته» نیز بخشی از کارنامه این دفتر هستند؛ آثاری که نشان می‌دهند علاقه معماران به کار با بتن اکسپوز، فضاهای میانی و خوانش دوباره روابط داخل و خارج، رویکردی ثابت در آثار آن‌ها است.

سوالات متداول درباره ویلا باغ‌شهر

در ویلا باغ‌شهر ایده اصلی طراحی بر چه مبنایی شکل گرفته است؟
ایده اصلی بر پایه دیاگرامی از جعبه‌های مستقل شکل گرفته که هرکدام نماینده بخشی از برنامه‌ فضایی هستند. این جعبه‌ها ابتدا آزاد و بدون محدودیت فرم و ابعاد تعریف شده‌اند و سپس بر اساس شیب زمین و نیاز به ارتباط فضایی، روی سایت چیده و به هم متصل شده‌اند.

فضاهای بینابینی بین حجم‌ها چه نقشی در تجربه کاربر دارند؟
فضاهای بینابینی که در ابتدا به‌عنوان فضای باز و باقیمانده به نظر می‌رسند، در ادامه طراحی و اجرا تبدیل به فضاهایی نیمه‌داخلی یا داخلی شده‌اند. این بخش‌ها، مسیر حرکت، نقاط مکث و تغییر دید را شکل می‌دهند و تجربه کاربر را پویا و چندلایه می‌کنند؛ به‌گونه‌ای که حرکت در خانه، صرفاً عبور از اتاق به اتاق نیست.

در این ویلا شیب ۷ درصدی زمین چگونه در معماری بازتاب پیدا کرده است؟
به‌جای هم‌سطح کردن کامل زمین، ارتفاع جعبه‌ها و سطوح باز بر اساس شیب طبیعی تنظیم شده است. این کار نه‌تنها به حفظ استقلال هر واحد کمک کرده، بلکه در نما و مقطع، ترکیبی پلکانی و پویا ایجاد کرده که دیدهای متنوع و فاصله‌های عمودی کنترل‌شده را به وجود آورده است.

چرا بتن اکسپوز برای سازه و نما انتخاب شده است؟
بتن اکسپوز هم به‌عنوان راه‌حل سازه‌ای و هم به‌عنوان زبان اصلی معماری انتخاب شده است. این متریال امکان تعریف دیوارهای باربر و سقف‌های دال یکپارچه را فراهم می‌کند و همزمان، به‌دلیل بافت و رنگ خنثی، زمینه‌ای مناسب برای نورپردازی، مبلمان و عناصر داخلی ایجاد می‌کند. استفاده از بتن بدون پوشش اضافی، با ایده صراحت دیاگرام و پرهیز از دکور اضافه هماهنگ است.