معماری «موندائو» در پرتغال؛ ویلای با نمای بتن اکسپوز و چوب طبیعی و نورگیرهای سقفی | تحلیل معماری در مجله ۲۳گانه
ویلای «موندائو» در ویزئو، پرتغال؛ ویلای بتنی با حیاط شرقی و نور متغیر فصلی
منتشر شده در مجله معماری 23gane
در حومه شهر ویزئو در پرتغال، روی زمینی کشیده و شیبدار که از خیابان به سمت باغ بالا میرود، خانهای طراحی شده که رابطه خود با توپوگرافی و نور را جدی گرفته است. جهتگیری طولی زمین از غرب به شرق و شیب رو به بالا، طراحان را به سمت سازماندهی خانه حول باغ شرقی و استخر هدایت کرده؛ جایی که فضای زندگی روزمره، بهطور مستقیم با فضای باز خصوصی گره میخورد.
خانه موندائو با حجمی ساده و صریح از بتن مسلح و چوب طبیعی شکل گرفته است. طبقه همکف با فضاهای اجتماعی و خدماتی به باغ و استخر باز میشود و طبقه بالا با اتاقخوابها و نشیمن خصوصی، همچون نواری افقی روی این پایه بتنی قرار گرفته است. نور طبیعی از پنجرههای وسیع شرقی، حیاط میانی و نورگیرهای سقفی وارد میشود و در طول روز و فصلها، فضای داخلی را بهطور مداوم تغییر میدهد.
خلاصه اطلاعات پروژه
- موقعیت: محله موندائو، شمال شرقی ویزئو، پرتغال
- کاربری: خانه مسکونی
- معمار: Um para Um, arquitectura e engenharia
- مساحت زیربنا: ۳۷۰ مترمربع
- سال اتمام: ۲۰۲۳
ویژگیهای کلیدی معماری
- سازماندهی خانه حول باغ شرقی و استخر
همه فضاهای سکونتی اصلی به سمت باغ و استخر شرقی جهتگیری شدهاند. این تصمیم، حداکثر استفاده از نور صبح و دید مستقیم از نشیمن، آشپزخانه و اتاقها به فضای سبز و آب را ممکن کرده و حریم خصوصی را نسبت به خیابان غربی تقویت کرده است. - حجم یکپارچه بتن مسلح با لایه گرم چوب طبیعی
بتن مسلح، اسکلت و پوسته اصلی را با حضوری محکم و مینیمال شکل میدهد. در تضاد و در عین حال تکمیل آن، لوورهای چوبی عمودی و پوششهای چوبی در نمای همکف و داخل، گرما، مقیاس انسانی و پیوند با چشمانداز سبز را فراهم کردهاند. این ترکیب، خانه را هم پایدار و ماندگار و هم صمیمی و دعوتکننده کرده است. - تعامل فعال با نور طبیعی، حیاط و نورگیرهای سقفی
نور از سه منبع وارد میشود: بازشوهای بزرگ رو به باغ، حیاط میانی و نورگیرهای سقفی. این شبکه ورود نور، در طول روز سایهها و کیفیت روشنایی را تغییر میدهد و فضای داخلی را زنده و پویا نگه میدارد؛ بهویژه در نشیمن، راهپله و فضای مطالعه طبقه بالا. - تفکیک واضح تراز اجتماعی و خصوصی
طبقه همکف، ترکیبی از گاراژ، لاندری، سرویس میهمان، و فضای بازِ آشپزخانه-ناهارخوری-نشیمن و یک دفتر کار است؛ همه در پیوند مستقیم با ورودی و باغ. طبقه بالا به حریم خصوصی اختصاص یافته؛ شامل نشیمن/فضای خواندن، اتاقخوابها با سرویسهای اختصاصی و سوئیت والدین با رختکن. این تفکیک، هم در پلان و هم در نمای افقی خوانا است. - زبان فرمی مینیمال و خوانا در حجم و نما
حجم کلی خانه با احجام ساده و افقی تعریف شده؛ کنسولها، قابهای بتنی و شفافیتهای بزرگ بدون جزئیات اضافه، زبان فرمی را خالص و معاصر نگه داشتهاند. در عین سادگی، عمق پنجرهها و ترکیب چوب و بتن، سایهسازی و عملکرد اقلیمی را تقویت کرده است.
معرفی پلتفرم ۲۳گانه
مجله معماری ۲۳گانه، فضایی است برای مرور و تحلیل پروژههای شاخص معماری در ایران و جهان؛ جایی که فرم، فضا، سازه و جزئیات اجرایی در کنار هم خوانده میشوند، نه فقط بهصورت یک گالری تصویر. در ۲۳گانه، هر پروژه بهانهای است برای گفتوگو درباره رابطه معماری با بستر، اقلیم، زندگی روزمره و اقتصاد ساخت.
در کنار مجله، موتور جستوجوی هوشمند ۲۳گانه، دسترسی به «مقررات ملی ساختمان ایران» را برای مهندسان، معماران و دانشجویان ساده و هدفمند میکند. با این ابزار میتوان بندهای مرتبط هر مبحث را بهصورت جستوجوی هوشمند و ترکیبی پیدا کرد و در طراحی و نظارت، سریعتر به پاسخهای دقیق رسید.
توضیحات ساختار معماری و سازماندهی فضاها
زمین پروژه، مستطیلی کشیده و عمود بر خیابان «Campo da Bola» است؛ جبهه غربی رو به خیابان و شرق رو به باغ خصوصی و استخر قرار دارد. شیب نسبتاً تند زمین از ورودی به سمت داخل، طراحان را به سمت قرار دادن توده اصلی در ترازهای کنترلشده و باز کردن جبهه شرقی به سمت فضای آزاد هدایت کرده است.
چیدمان عملکردی، بر اساس جداسازی اجتماعی/خدماتی در پایین و خصوصی در بالا شکل گرفته است. در طبقه همکف، گاراژ و لاندری در یک سوی حیاط کوچک نزدیک ورودی قرار گرفتهاند و هال ورود بهعنوان گره اتصال این بخش با فضای اصلی زندگی عمل میکند. آشپزخانه، ناهارخوری و نشیمن در قالب یک فضای باز، خطی در امتداد باغ شرقی سازماندهی شدهاند؛ با بازشوهای سرتاسری که مرز داخل و خارج را نرم میکنند. کنار این مجموعه، یک اتاق کار نیز پیشبینی شده که میتواند نیمهمستقل عمل کند.
در طبقه بالا، مسیر حرکت حول یک فضای نشستن/خواندن و راهپله شکل گرفته است. اتاقخوابها هرکدام سرویس اختصاصی دارند و سوئیت والدین علاوه بر سرویس، رختکن جداگانه دارد. همه اتاقها دسترسی مستقیم به بالکنی شرقی دارند که رو به استخر و باغ باز میشود؛ این پیوستگی، رابطه شب و روز اتاقها با فضای بیرون را تقویت میکند.
از نظر مصالح، بتن مسلحِ اکسپوز برای جدارهها و سقفها، حس دوام و صلابت را القا میکند. چوب طبیعی بهصورت لوور، پوشش نما و جزئیات داخلی، لایهای گرم روی این حجم خنثی اضافه کرده و در هماهنگی با باغ و درختان پیرامون عمل میکند. این دوگانه بتن و چوب، در تمام پروژه از بیرون تا داخل ادامه دارد و زبان یکپارچهای برای خانه میسازد.
نور طبیعی در این پروژه نقش مفهومی دارد؛ طراحان تأکید میکنند که نور در طول روز و فصلها، فضا را پیوسته تغییر میدهد. بازشوهای بزرگ شرقی، حیاط و نورگیرها، الگوهای نور و سایه متفاوتی را در نشیمن، راهپله، فضاهای توزیعی و اتاقها ایجاد میکنند و خانه را به یک «پناه خانوادگی» آرام و پویا تبدیل میسازند. 
بیوگرافی کوتاه Um para Um, arquitectura e engenharia
دفتر Um para Um, arquitectura e engenharia یک استودیوی پرتغالی است که در حوزه معماری و مهندسی همزمان فعالیت میکند و در پروژههای مسکونی معاصر، تمرکز ویژهای بر سازه، عملکرد و جزئیات اجرایی دارد. این دفتر تلاش میکند زبان فرمی ساده و خوانا را با تصمیمهای دقیق سازهای و اقلیمی ترکیب کند تا نتیجه، خانههایی بادوام، روشن و متصل به بستر باشد.
در پروژههایی مانند خانه موندائو، رویکرد Um para Um در استفاده از بتن اکسپوز، چوب طبیعی، نورگیری کنترلشده و جهتگیری هوشمند نسبت به زمین و باغ، نشان میدهد که چگونه میتوان در عین سادگی، فضایی پیچیده از نظر نور، حریم و تجربه سکونت ایجاد کرد؛ فضایی که در طول روز و فصلها، چهرهای متغیر و زنده دارد.
جمعبندی؛ نکات الهامبخش خانه موندائو برای معماران
خانه موندائو نمونهای است از نحوه تبدیل یک زمین شیبدار طولی به بستری برای زندگی روزمره روشن و آرام. سازماندهی فضاها حول باغ شرقی، ترکیب بتن و چوب، و استفاده هوشمندانه از نور طبیعی، پروژه را به مرجعی برای طراحی خانههای تکخانواره روی زمینهای مشابه تبدیل میکند.
برای معماران و دانشجویان، این خانه یادآور این نکته است که با یک دیاگرام ساده اما دقیق تفکیک تراز اجتماعی و خصوصی، جهتگیری روشن به سمت باغ و تعریف حیاط و نورگیر میتوان معماری ای ساخت که در عین مینیمال بودن، از نظر فضایی، نوری و حسی بسیار غنی باشد.
سوالات متداول درباره خانه موندائو
خانه موندائو روی چه نوع زمینی قرار دارد و این موضوع چگونه بر طراحی اثر گذاشته است؟
زمین خانه، مستطیلی طولی و عمود بر خیابان است و از غرب به شرق شیب رو به بالا دارد. این توپوگرافی باعث شده توده بنا به سمت داخل سایت عقبنشینی کند و همه فضاهای اصلی به سمت باغ و استخر شرقی جهتگیری شوند تا نور و منظر بهینه تأمین شود.
چرا بیشتر فضاهای سکونتی به سمت شرق باغ و استخر باز شدهاند؟
جهتگیری شرقی، نور صبحگاهی نرم و پایدار را به فضاهای نشیمن و اتاقها میآورد و در عین حال، حریم بهتری نسبت به خیابان غربی ایجاد میکند. این چیدمان، زندگی روزمره را به باغ و استخر گره میزند و فضای بیرونی را به امتداد طبیعی فضای داخلی تبدیل میکند.
نقش بتن مسلح و چوب در زبان متریالی خانه چیست؟
بتن مسلح، ساختار و پوسته اصلی را با حضور قدرتمند و مینیمال شکل میدهد و ثبات و دوام بلندمدت را تضمین میکند. چوب طبیعی در نما و داخل، این سختی را تعدیل میکند، مقیاس انسانی را تقویت میکند و خانه را با محیط سبز اطراف پیوند میدهد؛ ترکیبی که هم از نظر اقلیمی و هم از نظر حسی، تعادل خوبی ایجاد کرده است.
چطور نور طبیعی در فضاهای داخلی کنترل و استفاده شده است؟
پنجرههای عریض شرقی، حیاط مرکزی و نورگیرهای سقفی، شبکهای از منابع نور طبیعی را شکل دادهاند. این عناصر، در ساعات مختلف روز و فصلها، میزان و زاویه نور را تغییر میدهند و کیفیت فضا را متنوع میکنند؛ بدون آنکه به خیرگی یا گرمای مزاحم منجر شوند.
